વિશ્વમાં સૌથી વધુ સોનું જેમની પાસે છે એ દેશોની યાદીમાં ભારતનો ક્રમાંક નવમો છે. સોનું સદીઓથી રોકાણનું આકર્ષક સાધન રહ્યું છે. ભારત સરકારની રિઝર્વ બૅન્ક મારફતે અમલમાં મુકાતી સોવરિન ગોલ્ડ બોન્ડ યોજના સોનામાં રોકાણ કરવા માટેનો ઘણો સારો વિકલ્પ બની ગઈ છે. તેનો ઇસ્યૂ ૧૨મીથી ૧૬મી જુલાઈ, ૨૦૨૧ સુધી ખૂલ્લો છે. તેમાં પ્રતિ યુનિટ એટલે કે પ્રતિ ગ્રામ ૪,૮૦૭ રૂપિયાનો ભાવ રાખવામાં આવ્યો છે. ઓનલાઇન અરજી કરનારને પ્રતિ યુનિટ ૫૦ રૂપિયા ઓછા એટલે કે ૪,૭૫૭ રૂપિયાનો ભાવ લાગુ પડે છે.
અહીં ખાસ જણાવવાનું કે આ બોન્ડમાં રોકાણ કરવાના બે ખાસ ફાયદા છે. એક, સોનાના ભાવમાં આગામી દિવસોમાં થનારી સંભવિત વૃદ્ધિનો લાભ અને બે, દર વર્ષે રોકાણની રકમ પર મળતા ૨.૫ ટકાના નિશ્ચિત વ્યાજનો લાભ. બોન્ડ આઠ વર્ષની મુદત માટે આપવામાં આવે છે. તેમાં સમગ્ર નાણાકીય વર્ષ માટે લઘુતમ રોકાણ એક ગ્રામ અને મહત્તમ રોકાણ ચાર કિલો જેટલું કરી શકાય છે.
ગોલ્ડ બોન્ડમાં રોકાણ કરવા ઈચ્છુક વ્યક્તિએ તેમાં મળતા મૂડીલાભ અને વ્યાજ એ બન્ને માટેની કરવેરાની જોગવાઈઓ વિશે જાણી લેવું અગત્યનું છે.
ગોલ્ડ બોન્ડ પર મળતું વ્યાજ દર છ મહિને રોકાણકારના બૅન્ક ખાતામાં જમા થાય છે. છેલ્લા છ મહિનાનું વ્યાજ પાકતી તારીખે પાકતી રકમની સાથે ચૂકવવામાં આવે છે. બોન્ડ પર મળતું વ્યાજ આવક વેરા ધારાની જોગવાઈઓ મુજબ અન્ય સ્રોતમાંથી મળતી આવક તરીકે કરપાત્ર હોય છે. આ વ્યાજ પર ટીડીએસ કાપવામાં આવતું નથી, અર્થાત્ કરવેરાની જોગવાઈનું પાલન બોન્ડધારકે પોતે કરવાનું હોય છે.
આ બોન્ડની ખાસિયત મુજબ આઠ વર્ષે પ્રતિ યુનિટનો જે ભાવ નક્કી થાય એ ભાવે મળતી પાકતી રકમ સંપૂર્ણપણે કરમુક્ત હોય છે. આ યોજનામાં પાંચ વર્ષ પૂરાં થયા પછી રોકાણ ઉપાડી શકાય છે. તમે એક-એક ગ્રામના ગુણાંકમાં આંશિક ઉપાડ કરી શકો છો. જોકે, વચ્ચેથી કરેલા ઉપાડ વખતે જે રકમ તમારા હાથમાં આવે એ કરપાત્ર હોય છે. આ કર સોનાના વેચાણ પર લાગુ પડતા કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સના સ્વરૂપે હોય છે.
ગોલ્ડ બોન્ડમાં કરાતા રોકાણને ઉદાહરણ દ્વારા સમજીએ. ધારો કે આલોક, અનિતા અને બીનાએ વર્ષ ૨૦૧૫માં સોનામાં ૧૦ લાખ રૂપિયાનું રોકાણ કરવાનો નિર્ણય લીધો. આલોકે ફિઝિકલ સોનું ખરીદ્યું, અનિતાએ ગોલ્ડ ઈટીએફ (એક્સચેન્જ ટ્રેડેડ ફંડ)માં રોકાણ કર્યું અને બીનાએ સોવરિન ગોલ્ડ બોન્ડ મારફતે રોકાણ કર્યું. આપણે ગણતરીની સરળતા ખાતર ધારી લઈએ કે ત્રણેના રોકાણનું મૂલ્ય ૨૦૨૩માં (વર્ષ ૨૦૨૩ને ધ્યાનમાં લેવાનું કારણ કે ૨૦૧૫માં લીધેલા બોન્ડ આઠ વર્ષે પાકે છે) વધીને ૨૦ લાખ રૂપિયા થઈ ગયું. આ ઉદાહરણમાં બીનાને મોટો લાભ એ મળ્યો કે આઠ વર્ષ સુધી દર વર્ષે ૨.૫ ટકા વ્યાજ મળ્યું, જેનું કુલ મૂલ્ય બે લાખ રૂપિયા થયું. આમ, બીજાની તુલનાએ એને બે લાખ રૂપિયા વધારે મળ્યા. ફક્ત એણે સંબંધિત નાણાકીય વર્ષમાં પોતાના કરવેરાના સ્લેબ પ્રમાણે વ્યાજની રકમ પર કરવેરો ચૂકવવો પડ્યો.
હવે આપણે આ ત્રણે રોકાણકારોને લાગુ પડતા કૅપિટલ ગેઇન્સની વાત કરીએ. આલોક અને અનિતાને મળેલા ૧૦ લાખ રૂપિયાના નફા પર ૧.૨૫ લાખ રૂપિયા (૨૦ ટકા કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સ વત્તા ૪ ટકા સેસ) કરવેરો લાગુ પડે છે. આ કરવેરો ઇન્ડેક્સેશનના લાભની ગણતરી કર્યા બાદનો છે. બીનાને પાકતી મુદતે મળનારી રકમ પર કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સ લાગુ નહીં પડે, કારણ કે સરકારે ગોલ્ડ બોન્ડમાં પાકતી રકમ પર કરવેરો માફ કર્યો છે. આમ, બીનાને વ્યાજ રૂપે બે લાખ રૂપિયા મળવા ઉપરાંત કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સના ૧.૨૫ લાખ રૂપિયા બચી ગયા. સમજદાર રોકાણકાર તરીકે બીનાને આ ફાયદો થયો.
અહીં એ જણાવવું જરૂરી છે કે સોવરિન ગોલ્ડ બોન્ડ ડિમેટ સ્વરૂપે હોય તો સ્ટૉક એક્સચેન્જમાં તેનું ટ્રેડિંગ કરી શકાય છે. જો પાકતી તારીખ પહેલાં બોન્ડ સ્ટૉક એક્સચેન્જમાં વેચવામાં આવે તો કર લાગુ પડે છે. બોન્ડ રાખ્યાનો સમયગાળો ત્રણ વર્ષથી ઓછો હોય તો શોર્ટ ટર્મ કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સ અને ત્રણ વર્ષ કરતાં વધારે હોય તો લોંગ ટર્મ કૅપિટલ ગેઇન્સ ટૅક્સ લાગુ પડે છે. લોંગ ટર્મ વખતે ઇન્ડેક્સેશનનો લાભ મળે છે.
પ્રશ્નઃ મેં સ્ટૉક એક્સચેન્જમાંથી પાંચ લાખ રૂપિયા મૂલ્યના સોવરિન ગોલ્ડ બોન્ડ ખરીદ્યા છે. આ બોન્ડની પાકતી તારીખ નવેમ્બર ૨૦૨૩ છે. હું એનું રિડેમ્પશન કરાવીશ ત્યારે મારે કેટલો કરવેરો ચૂકવવો પડશે?
ઉત્તરઃ તમે રિડેમ્પશનનું પૂછ્યું છે તેનો અર્થ એવો થયો કે તમે છેલ્લા દિવસ સુધી બોન્ડ રહેવા દેશો. રિડેમ્પશન વખતે મળતી પાકતી રકમ પર કોઈ કરવેરો લાગુ પડતો નથી. રોકાણ ક્યારે અને કોણે કર્યું એની સાથે રિડેમ્પશનની રકમનો કોઈ સંબંધ નથી. એ વખતે બોન્ડ જેની પાસે હોય તેને મળતી રકમ કરમુક્ત હોય છે.
———————————-
નીતેશ બુદ્ધદેવ
ચાર્ટર્ડ અકાઉન્ટન્ટ, કરવેરા અને પર્સનલ ફાઇનાન્સ ક્ષેત્રના નિષ્ણાત